W górzysto-lesistym rejonie Rothaargebirge, w Północnej Nadrenii-Westfalii, obejmującym obszar prawie 7 tys. hektarów planowane jest utworzenie pierwszego wolnościowego stada żubrów w Niemczech. Prawdopodobnie nastąpi to jeszcze w tym roku, a projekt w pełni akceptowany jest – i wspierany finansowo – przez rząd Północnej Nadrenii-Westfalii.
Żubry żyją już w ośrodku w Bad Berleburg, w dwóch stadach: część w niedostępnej dla zwiedzających zagrodzie aklimatyzacyjnej, a część – w zagrodzie pokazowej, będącej dużą atrakcją turystyczną. Są też obiektem wielu badań i obserwacji dla naukowców, którzy zwracają uwagę na bardzo różnorodne elementy zachowania żubrów i ich wpływu na środowisko. Przed wypuszczeniem zwierząt na wolność chcą dowiedzieć się o nich jak najwięcej, chcą też poznać doświadczenia osób, które z żubrami żyjącymi w naturze mieli już do czynienia.
W tym celu zorganizowano niedawno w Bad Berleburg międzynarodowe specjalistyczne warsztaty, a wśród zaproszonych prelegentów byli m.in. prezes Stowarzyszenia Miłośników Żubrów prof. Wanda Olech, która mówiła o Księdze Rodowodowej Żubrów, konieczności starannego doboru osobników do rozrodu i zarządzaniu stadami wolnościowymi, oraz prof. Kajetan Perzanowski, z referatem na temat populacji żubrów w Karpatach.
– Zachwyciło mnie, jak bardzo wszechstronnie niemieccy naukowcy podchodzą do badań nad żubrami, jak wieloaspektowe są to prace. W Bad Berleburg zatrudniono zespoły z wielu uniwersytetów i na konferencji przedstawiono wyniki tych prac. Znajdą się one również w naszym Newsletterze – mówi prof. Olech.
Dr Rafał Kowalczyk i Dorota ławreszuk z Instytutu Biologii Ssaków PAN w Białowieży prezentowali osiągnięcia zrealizowanego na terenie Puszczy Białowieskiej projektu „Kraina Żubra” finansowanego w ramach funduszy Life. Swoimi obserwacjami dzieliły się również z uczestnikami międzynarodowego spotkania osoby zajmujące się półwolnościowym stadem żubrów na byłym poligonie wojskowym Döberitzer Heide w pobliżu Berlina. Teren został wykupiony przez fundację ekologiczną i od 2008 roku żyją tu wspólnie żubry i konie Przewalskiego, obecnie są też jelenie. Zwierzęta mają bardzo dobre warunki terenowe, ale niestety problem stanowią wciąż niewypały – obszar ten służył wojskowym celom przez ponad 95 lat, do 1999 r. i mimo starań nie udało się niebezpieczeństwa całkowicie usunąć.
Uczestnicy warsztatów podejmowali też ważny temat, jakim jest akceptacja społeczna dla dziko żyjących żubrów i możliwość unikania konfliktów, gdyby zwierzęta chciały wyjść z lasów na pola uprawne.

Dodatkowe informacje o projekcie „Reintrodukcja żubra (Bison bonasus) na zalesionych terenach podgórskich w zachodnich Niemczech” przekazał nam dr Jörg Tillmann z Instytutu Badawczego Dzikich Zwierząt Uniwersytetu Medycyny Weterynaryjnej w Hanowerze.

Podjęcie próby reintrodukcji niewielkiej populacji żubra w górzystym terenie „Rothaargebirge” ma na celu przyczynienie się do zachowania tego zagrożonego gatunku.
Żubr na tym terenie ma także za zadanie wypełnienie niszy ekologicznej, przynależnej przeżuwaczom w lesistych terenach centralnej Europy. Jako efekt reintrodukcji żubra spodziewane są zarówno ekologiczne, jak również socjalno-ekonomiczne korzyści dla całego regionu. Obecnie powstaje najnowszy raport oddziaływania na środowisko. Dodatkowo, dla przezwyciężania politycznych i społecznych przeszkód, tworzony jest obszerny i zintegrowany program ocen społecznych, udziału inwestorów i zarządzania w sytuacjach konfliktowych. Intensywnie prowadzony PR (public relations) ma na celu podnoszenie świadomości wśród lokalnych mieszkańców, jako pierwszego etapu procesu, zmierzającego ku rozwojowi tolerancji, stanowiącej podstawę dla zrównoważonej koegzystencji ludzi i żubrów.
W chwili obecnej osiem żubrów żyje w 90-hektarowej zagrodzie badawczej w środowisku, charakterystycznym dla lokalnych warunków krajobrazowych. Wszystkie osobniki urodziły się i wychowały w niewoli, a ich zachowanie względem człowieka jest obserwowane w różnych okolicznościach. Aby zoptymalizować przyszłe zarządzanie, unikając sytuacji konfliktowych, testowane są systemy telemetrii, rodzaje ogrodzeń, rodzaje karmy i metody karmienia. Jeśli okaże się, że jest możliwe zarządzanie stadem na etapie hodowli zagrodowej, wówczas rząd Północnej Nadrenii-Westfalii wyda pozwolenie na wypuszczenie żubrów na wolność. To będzie milowy krok w pracach nad zachowaniem tego gatunku i jego ekologicznej roli na terenach zdominowanych przez człowieka. Mógłby to być dobry wzór dla innych projektów reintrodukcyjnych. Niniejszy projekt jest finansowany przez niemieckie Ministerstwo środowiska oraz Ministerstwo środowiska Północnej Nadrenii-Westfalii, zaś realizowany jest na terenie posiadłości jego inicjatora Księcia Richarda z Sayn-Wittgenstein-Berleburg.

Jörg Tillmann
Tłumaczenie: Małgorzata Bołbot

Jörg Tillmann a)b)c), Margret Bunzel-Drüke c), Peter Finck d), Edgar Reisinger c) und Uwe Riecken d)

a) Institute for Terrestrial and Aquatic Wildlife Research
University of Veterinary Medicine Hannover, Foundation
Bischofsholer Damm 15, 30173 Hannover
b) Wisent-Welt-Wittgenstein e.V.
Poststraße 40, 57319 Bad Berleburg
c) Taurus Naturentwicklung e.V.
Lindenhöhe 16, 07749 Jena
d) German Federal Agency for Nature Conservation
Abteilung für Biotopschutz und Landschaftsökologie
Konstantinstr. 110, 53179 Bonn

The attempt to reintroduce a small population of European bison in the mountain range „Rothaargebirge” aims to contribute to the conservation of this highly endangered species.

Furthermore it will contribute to fill again the ecological niche of the grass and roughage feeder in a central European forest landscape. Both ecological and socioeconomic benefits to the region are expected. A state-of-the-art environmental impact statement is currently underway and additionally a broadly structured and well-integrated program of social assessment, stakeholder participation, and conflict management is established to overcome political and social obstacles. Intense public relations are applied to raise awareness among the regional population as the first step developing tolerance as base for a sustainable co-existence of men and bison. Currently eight European bison roam in a 90 ha research enclosure representing the regional landscape. As all individuals were raised in captivity their behaviour towards humans is evaluated in various scenarios. Telemetry systems, fence types and feeding are tested to adapt and optimize the future management considering conflict avoidance. If during this captivity phase bison are found to be manageable in this region, the permission to release this herd will be given by the state of North Rhine-Westphalia.

This will be a milestone in ongoing efforts to conserve this species and its ecological role in human-dominated landscapes. It may well become exemplary for further reintroduction projects. The project is financed by the German Federal Environment Ministry and the Ministry for the Environment of the State of North Rhine-Westphalia and is basically carried out on the property of the initiator Prince Richard zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg.

Jörg Tillmann