Jakie są powody corocznego dokarmiania żubrów, czy można je po prostu przerwać i z jakimi konsekwencjami należy się wtedy liczyć?

Sezon na zimowe dokarmianie żubrów trwa średnio od listopada do marca lub nawet kwietnia, w zależności od pogody. Nadleśnictwa wykładają tony owsa, buraków pastewnych, kilkaset bel siana, tony kiszonki i sianokiszonki, oraz lizawki solne. Wiele osób zastanawia się po co właściwe dokarmia się żubry w wolnożyjących stadach? Dlaczego żubry nie mogą wyżywić się w lesie zwłaszcza, że zimy nie są w ostatnich latach śnieżne i mroźne.  Może się więc wydawać, że samodzielne zdobycie pożywienia nie powinno sprawiać zwierzętom trudności.

Celem jest przede wszystkim rozproszenie populacji i poprawa warunków bytowania żubrów. Oprócz budowania brogów, prowadzono kontraktowanie łąk i siana od rolników, co ma zrekompensować im ewentualne szkody wyrządzane przez żubry w uprawach. Obecnie karma wykładana jest w kilkudziesięciu miejscach, a zwierzęta przyzwyczajają się i regularnie odwiedzają „leśną stołówkę”.

Ma to dwie zasadnicze zalety. Żubry dostają naturalny, najlepszy, najbardziej wartościowy w zimie pokarm, który odwodzi je od żerowania na polach uprawnych. W ten sposób zmniejsza się potencjalną liczbę szkód , jakie mogłyby wyrządzić w ich uprawach.

Rozważając zasadność dokarmiania żubrów, należy wziąć pod uwagę kilka kwestii. Żubry są największymi ssakami w Europie. Ich zapotrzebowanie pokarmowe jest bardzo duże. Pojemność żwacza u żubra wynosi 100 litrów, co sprawia, że dziennie zjada on ok. 40-50 kg świeżej zielonej masy. Przy tak dużym zapotrzebowaniu pokarmowym, organizm żubra, podobnie jak innych roślinożerców, nie jest przystosowany do długotrwałych głodówek. Długo utrzymujący się deficyt pożywienia, powoduje u żubrów zaburzenia w składzie flory bakteryjnej i pierwotniaków w żwaczu, które u przeżuwaczy niezbędne są do procesu trawienia. Naturalnym jest zatem, że niedostatek pokarmu powoduje obniżenie kondycji, odporności i może powodować wzrost śmiertelności żubrów.

Dokarmianie ma też na celu minimalizację konfliktów społecznych poprzez „zatrzymanie” żubrów na terenach bezpiecznych dla zwierząt i dla ludzi. Można tu powiedzieć, że przecież Skarb Państwa na mocy ustawy o ochronie przyrody, wypłaca rolnikom odszkodowania za szkody wyrządzone przez żubry. To oczywiście prawda. Jednakże, chodzi tu nie tylko o finansową rekompensatę szkód, która nie zawsze w pełni pokrywa poniesione straty, ale także inne kwestie.

Po pierwsze pamiętajmy, że żubry są dzikimi zwierzętami. Wyrządzając szkody na polach uprawnych, odpędzane i niepokojone przez ludzi mogą być dla nich niebezpieczne. Badania prowadzone w Katedrze Genetyki i Ochrony Zwierząt SGGW nad akceptacją żubrów na terenach zurbanizowanych wykazują, że prawie połowa ludzi nie chce mieć ich w swoim sąsiedztwie, w obawie o potencjalne konflikty i spotkanie z tymi zwierzętami . Ponadto, żubry wędrujące na pola są narażone na wypadki komunikacyjne, które kończą się dla zwierząt tragicznie ale również poszkodowanym jest człowiek, bowiem zderzenie samochodu osobowego z kilkusetkilogramowym zwierzęciem, nigdy nie pozostaje bez uszczerbku na zdrowiu czy mieniu. Kolejną kwestią jest szkodliwość dla zdrowia żubrów środków używanych do ochrony upraw. Naukowcy z SGGW w Warszawie, KUL-u, Uniwersytetu Medycznego w Lublinie oraz Uniwersytetu w Opolu dokonali oceny ryzyka narażenia żubrów na pestycydy. W ramach badań sprawdzili czy w wątrobie żubrów ze stad wolnościowych i w zagrodach można wykryć pozostałości pestycydów oraz oszacowali ich poziom. Badania wykazały, że żubry żerujące na intensywnie opryskiwanych uprawach zjadają duże ilości szkodliwych dla nich środków ochrony roślin.

Zimowe dokarmianie pozwala także na obserwację i ocenę zdrowia zwierząt, a także na przeprowadzenie inwentaryzacji stad. Jest to też okazja do obserwacji przychówku i oszacowania przyrostu populacji. Dokarmianie jest często jedyną okazją do przeprowadzenia rzetelnej inwentaryzacji żubrów na terenie całego kraju, gdyż wiosną duże zgrupowania tych zwierząt rozpadają się i rozchodzą do kompleksów leśnych, co znacznie utrudnia ich wytropienie, właściwe policzenie i ocenę stanu zdrowia.

Reasumując, zimowe dokarmianie pełni wiele funkcji korzystnych dla gatunku a także  pomaga w minimalizacji szkód i zwiększa akceptację społeczną żubra. Stanowi ono ważny element jego czynnej ochrony . Zimowe dokarmianie prowadzone jest dzięki funduszom unijnym oraz ogromnemu zaangażowaniu i wsparciu Lasów Państwowych, w ramach aktualnie prowadzonych projektów: „Kompleksowa ochrona żubra przez Lasy Państwowe” oraz „Kompleksowa ochrona żubra w Polsce”.

Fot. A. Juszczyk, Nadleśnictwo Krynki